Specyficzny czas jakim był w przeważającej części rok 2020, choć miniony, to jego konsekwencje będą widoczne jeszcze długo po jego zakończeniu. W skutek pandemii koronawirusa wprowadzono szereg obostrzeń oraz ograniczeń, które spowodowały problemy finansowe wielu przedsiębiorców. Dochody wielu podmiotów gospodarczych znacząco zmalały, jednak zobowiązania wobec kontrahentów, najczęściej pozostały na tym samym poziomie. W takich sytuacjach z pomocą może przyjść powołanie się na nieco zapomnianą już klauzulę rebus sic stantibus.
Czym jest klauzula rebus sic stantibus?
Jest to instytucja prawna zawarta w art. 357 ind. 1 k.c., a przetłumaczyć ją można jako nadzwyczajną zmianę stosunków. Jej celem jest ochrona stron umowy, jak i wykonywania postanowień samej umowy, przed zdarzeniami których strony nie brały pod uwagę przy zawiązywaniu tego stosunku cywilnoprawnego.
Przesłankami, które muszą zostać spełnione, aby możliwe było powołanie się na klauzulę nadzwyczajnej zmiany stosunków są:
- fakt, iż źródłem zobowiązania musi być umowa stron;
- zmiana stosunków występujących między stronami musi mieć charakter nadzwyczajny;
- nadzwyczajna zmiana, musi nieść za sobą nadmierną trudność w spełnieniu świadczenia lub groźbę rażącej straty dla jednej ze stron;
- między nadzwyczajną zmianą stosunków a nadmierną trudnością w spełnieniu świadczenia musi istnieć związek przyczynowy;
Bardzo istotnym elementem jest także fakt, że ta nadzwyczajna zmiana stosunków, aby w ogóle rozpatrywać jej skuteczne zastosowanie, musi dotyczyć stosunków społecznych oraz gospodarczych o powszechnym charakterze.
Możliwe następstwa nadzwyczajnej zmiany stosunków.
W wyniku pomyślnego rozpatrzenia powołania się przez jedną ze stron na klauzulę rebus sic stantibus zgodnie treścią art. 357 ind. 1 sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego:
- oznaczyć sposób wykonania zobowiązania
- oznaczyć wysokość świadczenia
- w ostateczności, orzec o rozwiązaniu umowy, przy czym w tym przypadku w miarę potrzeby, sąd również powinien orzec o rozliczeniu o rozliczeniach stron, przy czym również powinien brać pod uwagę interesy stron oraz zasady współżycia społecznego,
Pandemia koronawirusa a klauzula rebus sic stantibus.
Zważając na powyżej wskazane przesłanki, w kontekście wydarzeń ostatniego roku zasadne wydaje się pytanie czy pandemia koronawirusa, będzie się wpisywać się w wyżej opisane ramy zastosowania instytucji.
Z uwagi na to, że coraz więcej podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, w wyniku ograniczeń oraz „lockdownów” zmaga się z problemami finansowymi, da się zauważyć ich wzmożoną aktywność w celu ochrony swoich interesów. Jednym ze sposobów stało się właśnie powoływanie na klauzulę rebus sic stantibus.
W orzecznictwie sądowym da się odnaleźć coraz więcej spraw dotyczących opisywanych sytuacji, jednak wydaje się, że jest to dopiero początek większej fali procesów sądowych tego rodzaju.
Jednocześnie pierwsze sprawy które, zostały rozparzone przez sądy, wskutek powołania się na wystąpienie pandemii oraz jej następstw prawnych oraz gospodarczych, zakończyły się pomyślnie, gdyż sądy przychylnie rozpatrują wnioski o zabezpieczenie przedsądowe, których podstawą jest art. 357 ind 1.k.c. (np. postanowienie SO w Warszawie z 13.08.2020 r., XXVI GCo 151/20, LEX nr 3090000)
Wydaje się zatem, że w orzecznictwie zaczyna zarysowywać się perspektywa powstającej linii orzeczniczej, która podzielać będzie stanowisko w z zakresie jakoby pandemia koronawirusa oraz jej skutki uzasadniały powoływanie się na przesłanki klauzuli rebus sic stantibus.
Czy warto próbować? – podsumowanie
Reasumując, aktualność sprawy skutkuje tym, że nie możemy jeszcze jednoznacznie przesądzić, w którą dokładnie stronę podążać będą sądy w swoich rozstrzygnięciach, jednak perspektywa w tym zakresie zdaje się być obiecująca.
Źródła:
- P. Nazaruk [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. J. Ciszewski, Warszawa 2019, art. 357(1).
- lex.pl
- legalis.pl
